Orkiestra wojskowa i jej cechy

W niniejszej pracy opisane zostanie orkiestra wojskowa i omówione zostanie po krótce jej najważniejsze cechy, wymieniając również instrumenty, którymi posługują się muzycy podczas swoich występów. Następnie na przykładzie pracy trębacza porównana zostanie specyfika pracy w dwóch formacjach muzycznych, jakimi są orkiestra wojskowa i cywilna orkiestra symfoniczna. Praca członków obydwóch zespołów muzycznych, wydawać by się mogło podobnej pracy, polegającej na odgrywaniu utworów muzycznych, różni się od siebie, co zostanie wykazane dzięki porównaniu.
Instrukcja Orkiestr Wojskowych z 2015 roku mówi, że orkiestry wojskowe są to „wieloosobowe muzyczne zespoły instrumentalne (…), w skład, których wchodzą:
a) oficerowie – kapelmistrzowie (dyrygenci),
b) podoficerowie – muzycy instrumentaliści” .
Orkiestry wojskowe występują we wszystkich armiach świata i ich celem są występy na uroczystościach państwowych. W naszym kraju swoją orkiestrę ma każdy garnizon wojskowy jak i każdy rodzaj sił zbrojnych. Żeby dostać się na przeszkolenie do orkiestry wojskowej kandydaci jak i kandydatki muszą mieć ukończone osiemnaście lat, muszą mieć ukończoną szkołę średnią – muzyczną. Niestety, wyżej wymienione warunki nie wystarczą. Zainteresowani tym zawodem muszą wykazywać sprawność fizyczną niezbędną do pełnienia służby wojskowej. Orkiestry wojskowe były tworzone od lat. Swoją orkiestrę, jako państwo polskie miało już w II RP. W Wojsku Polskim istniały etatowe i nieetatowe orkiestry wojskowe w pułkach piechoty, samodzielnej jazdy i artylerii oraz niektórych szkołach wojskowych. Orkiestry etatowe występowały tylko w pułkach piechoty. Do 1924 roku były jednym z pododdziałów batalionu sztabowego.
Zgodnie z Instrukcją Orkiestr Wojskowych zasadniczą działalnością wojskowych formacji muzycznych jest wykonywanie zadań muzycznych na rzecz:
a) prezentowania Wojska Polskiegow kraju i za granicą,
b) oprawy muzycznej w trakciemiędzy innymi uroczystości wojskowych i państwowych oraz patriotyczno-religijnych,
c) upowszechniania i popularyzacji muzyki polskiej w tym także tradycyjnych pieśni i piosenek żołnierskich,
d) kreowania pozytywnego wizerunku wojska.
W czasie pokoju orkiestry tak samo jak wszystkie jednostki organizacyjne Wojska Polskiego współpracują zarówno z wojskowymi jak i cywilnymi instytucjami artystycznymi, organizacjami pozarządowymi i innymi partnerami społecznymi. Współpracę te reguluje Decyzja nr 187/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 9 czerwca 2009 roku w sprawie wprowadzenia zasad współpracy resortu obrony narodowej z organizacjami pozarządowymi
i innymi partnerami społecznymi. Minister Obrony Narodowej określił, że orkiestry nie mogą uczestniczyć w żadnych przedsięwzięciach na rzecz organizacji stawiających sobie cele polityczne, jak i prowadzić działalności komercyjnej.
Muzycy orkiestr wojskowych w wykonywaniu swoich obowiązków służbowych mają do dyspozycji wiele instrumentów muzycznych w tym:
• flet mały,
• flet duży,
• obój,
• klarnet,
• fagot,
• saksofon,
• trąbkę,
• kornet,
• róg,
• puzon,
• saxhorn tenorowy i barytonowy,
• tubę,
• suzafon,
• werbel,
• bęben duży,
• talerze,
• lirę.
Należy podkreślić że działalność wykonywana przez żołnierzy Wojska Polskiego na rzecz orkiestr wojskowych jest jedynie częścią składową działalności bieżącej wykonywanej przez nich w czasie pokoju w jednostkach w których pełnią służbę. Jeżeli jest to niezbędne dla poprawnego funkcjonowania orkiestry, kapelmistrz może zlecić jej żołnierzom wykonanie czynności dotyczących np. pracy administracyjnej, logistycznej, szkoleniowej, operacyjnej, a także innych czynności wynikających z obowiązujących przepisów prawa. Orkiestra realizuje zadania muzyczne, jako przedsięwzięcia służbowe na podstawie rozkazu przełożonego orkiestry, jeżeli jest on organizatorem przedsięwzięcia lub na podstawie rozkazu, czy polecenia wyższego przełożonego, a także po rozpatrzeniu wniosku osoby lub instytucji spoza resortu Obrony Narodowej. Formami zadań muzycznych, które są wykonywane przez orkiestry wojskowe są:
a) „występ – przedsięwzięcie służbowe, realizowane zgodnie z „Ceremoniałem Wojskowym SZ RP,
b) pokaz musztry paradnej – prezentacja wybranych elementów musztry (…) połączonych z realizacją dzieła muzycznego współtworząc jednolitą kompozycję artystyczną (…),
c) koncert – publiczna prezentacja jednego lub wielu utworów muzycznych (…)”.
Muzyków orkiestr wojskowych można podzielić zgodnie z definicją na oficerów i podoficerów. W zależności od tego, w jakim korpusie jest żołnierz, zależy jakie zadania będzie wykonywał w orkiestrze. Do zadań specjalistycznych podoficerów, czyli tych które wykonywane są w związku z działalnością w orkiestrze, w tym także trębacza należy:
a) „granie na instrumencie muzycznym:
 realizacja partii instrumentalnych orkiestrowego, kameralnego i solowego utworu muzycznego,
 utrzymanie stałej wysokiej kondycji w grze na instrumencie poprzez indywidualne systematyczne ćwiczenia,
b) władanie buławą tambormajora – utrzymanie wysokich umiejętności na poziomie umożliwiającym wykonywanie obowiązków w tym zakresie,
c) właściwe przygotowywanie się do realizacji zadań muzycznych poprzez:  dbałość o własną prezencję i umundurowanie,  należyte przygotowanie i konserwację instrumentu muzycznego,
d) realizacja układu choreograficznego musztry paradnej połączona z grą na instrumencie muzycznym.”
Oficerowie orkiestr wojskowych w zakresie swoich kompetencji mają przede wszystkim realizację zadań związanych z dyrygowaniem orkiestrą, działaniem w zakresie twórczości programowo – artystycznej jak i oczywiście przygotowanie się do występów służbowych w tym dbanie o własną prezencję i umundurowanie.
Członkowie orkiestr wojskowych występują w ubiorach zgodnych z obowiązującymi żołnierzy SZ RP przepisami i wytycznymi, stosownie do okoliczności. Jednakże orkiestra może występować w mundurach tradycyjnych z różnymi dodatkami typu: pasy czy, torby na nuty, pod warunkiem, że dodatki będą jednolite w całej formacji. Orkiestra może występować także w kostiumach nawiązujących do historii oręża polskiego adekwatnie do przedsięwzięcia w którym bierze udział.
Zgodnie z definicją słownika języka polskiego orkiestra symfoniczna to „orkiestra złożona z instrumentów smyczkowych, dętych, perkusyjnych, harfy, niekiedy fortepianu i innych”. Jak widać słownikowa definicja orkiestry symfonicznej nawet w najmniejszym stopniu nie precyzuje czym właściwie jest orkiestra symfoniczna. Od samego początku istnienia tego rodzaju zespołów muzycznych, orkiestra symfoniczna nigdy nie uzyskała ustalonego składu, jednak jest to największy zespół muzyków instrumentalistów. Jej konfiguracja i liczebność podlega stałym przemianom w zależności choćby od repertuaru, dlatego niemożliwym jest dokładne określenie liczebności muzyków czy też instrumentów przy pomocy, których wykonywane są utwory. Można jednak stwierdzić, że w skład orkiestry wchodzą wszystkie grupy instrumentów: strunowe, dęte jak i perkusyjne. Tak szeroki zakres używanych przez muzyków instrumentów pozwala na odgrywanie wszelkiego rodzaju muzyki – od najczęściej wykonywanej muzyki klasycznej, aż po rockowe utwory, na których wykonywanie coraz częściej decydują się orkiestry symfoniczne. Orkiestra symfoniczna dzieli się na sekcje w których instrumenty są takie same lub podobne do siebie, pełnią jednakże różną rolę i że owe sekcje mają swoje stałe miejsce w strukturze przestrzennej orkiestry. Na estradzie znajduje się złożona, skomplikowana, wręcz żywa układanka, w której dyrygent oraz orkiestra są jej nieoderwalnymi częściami. Instrumentaliści to ludzie kochających swoje instrumenty, są oni świadomi, jak wiele można za ich pomocą przekazać. Emocje, które towarzyszą podczas koncertu stają się czymś więcej niż szumem fal akustycznych. Jeśli chodzi o ubiór instrumentalistów orkiestry symfonicznej to panie powinny nosić długie suknie, a panowie w czarne fraki. W orkiestrze symfonicznej zazwyczaj pierwszy instrumentalista to Koncertmistrz w danej sekcji instrumentów. Najczęściej pod pojęciem koncertmistrza rozumie się pierwszego skrzypka pierwszych skrzypiec. Do obowiązków koncertmistrza należy między innymi:
• dbanie o dobre wykonanie w ramach swojej sekcji;
• ustalanie (często wspólnie z dyrygentem) smyczkowania dla skrzypiec, a czasem wszystkich instrumentów smyczkowych;
• inicjowanie strojenia instrumentów na próbach i przed koncertem;
• wykonywanie partii solowych (poza przypadkami, gdy partie te gra gość);
• obserwowanie dyrygenta „za pozostałych” i kierowanie pozostałą częścią sekcji.
Gdy przed rozpoczęciem koncertu dyrygent wita się z koncertmistrzem pierwszych skrzypiec (także czasami z koncertmistrzem wiolonczel), symbolicznie wita się z całą orkiestrą. W innych typach orkiestr, na przykład jazzowej, gdzie brak sekcji instrumentów smyczkowych, analogiczną rolę pełni pierwszy trębacz.
Podsumowując obie orkiestry, symfoniczna i orkiestra wojskowa jak ich instrumentaliści w tym trębacze i inni odgrywają wielką rolę, każdy w swej dziedzinie. Jest ona niezmiernie trudna i pochłaniająca, wymagająca poświęceń. Obie prace ogromnie różnią się od siebie, typem muzyki, kulturą muzyki. Zakres obowiązków na poszczególnych stanowiskach w orkiestrach jest inny i nie jednolity. Obie orkiestry mają za zadanie uzupełnienie i wzbogacenie repertuaru. Trębacz jak i cały zespół instrumentalny orkiestry symfonicznej, przeznaczony jest przede wszystkim do wykonywania takich dzieł muzycznych jak symfonii, koncertów, oper i baletów w czasie koncertów w teatrach muzycznych i na otwartym powietrzu. Orkiestra wojskowa dzięki swoim instrumentalistom działa zgodnie zobowiązującymi przepisami, jej ramy są zdecydowanie bardziej sztywne i realizowane na podstawie rozkazu.